Religieus glaswerk 2

Dit bekertje met ge-etst Christus symbool. Heb ik een keer gekocht samen met wat orchideeënvaasjes die al eerder in deze blog voorbij zijn gekomen. Helaas kan ik over dit glaasje weinig vinden. Onderstaand de uitleg over het symbool van het glaasje.

Die X en P zijn geen Romeinse, maar Griekse letters, namelijk de Chi en de Rho, die moeten worden uitgesproken als g en r. Beide letters zijn de beginletters van het Griekse woord Χριστος (in het Latijn Christus), wat betekent ‘de gezalfde’ (messias in het Hebreeuws). De twee letters vormen tezamen dus een monogram.

Vanaf de 4de eeuw werd dit monogram steeds vaker gebruikt en begon het andere vroeg-christelijke symbolen te vervangen, zoals het anker, de vis, de duif of de goede herder met een lam op zijn schouders. Keizer Constantijn de Grote heeft daarbij een cruciale rol gespeeld. Na het aftreden van keizer Diocletianus in 305 brak in het Romeinse rijk een machtsstrijd uit. Het gezag over het westelijk deel van het rijk werd opgeëist door Constantijn en Maxentius. Eind oktober 312 troffen zij elkaar buiten de muren van Rome bij de Milvische brug over de Tiber voor een allesbeslissende veldslag. In zijn boek De mortibus persecutorum (Over de dood van de vervolgers) uit ongeveer 316 schrijft de christelijke schrijver Lactantius dat Constantijn in de nacht vóór de slag in een droom de opdracht kreeg ‘het hemelse teken op de schilden van zijn soldaten te tekenen en aldus ten strijde te trekken. Hij gehoorzaamde en liet de volgende ochtend de letter X met een verticale streek erdoor, waarvan het puntje omgebogen was, op de schilden aanbrengen, zijnde het monogram van Christus’. De volgende dag, op 28 oktober 312, vond de veldslag plaats, die eindigde in de dood van Maxentius en een klinkende overwinning voor Constantijn. Deze interpreteerde zijn zege als een geschenk van de God van de christenen en besloot daarom een einde te maken aan de vervolgingen van de christenen. In 313 vaardigde hij het Edict van Milaan uit waarin aan de christenen godsdienstvrijheid werd verleend. Vier jaar later liet hij munten slaan met zijn beeltenis met in zijn helm het chirhoteken gegraveerd. In 337 liet hij zich op zijn sterfbed dopen. In 390 werd het christendom zelfs tot staatsgodsdienst verheven en waren de rollen omgedraaid. Een eeuw geleden mocht je geen christen zijn, nu moest je christen zijn.
De verspreiding van chirhoteken over het Romeinse rijk hield gelijke tred met de verspreiding van het christendom. Volgens de traditie heeft Servatius, de eerste bisschop van Tongeren en Maastricht, in de tweede helft van de 4de eeuw het christendom in onze streken geïntroduceerd. Uit die periode dateren ook de oudste aan het chirhoteken gerelateerde archeologische vondsten: een bij Sint-Michielsgestel gevonden munt van Valentinianus, keizer van 364-375, met een soldaat die een legervaandel vasthoudt met het christusmonogram; een in Zuid-Limburg opgegraven rijk versierde helm van een Romeinse officier met het monogram, en een in Nijmegen gevonden olielampje met het chirhoteken.
De door Lactantius beschreven droom van Constantijn moet overigens niet verward worden met het ‘visioen’ van Constantijn, wat geregeld gebeurt. Dit visioenverhaal, waarin wordt verteld dat Constantijn voordat hij naar Rome optrok op klaarlichte dag in de lucht een kruis zag met daaronder de woorden “In hoc signo vinces” (In dit teken zult Gij overwinnen), dateert van later en is terug te vinden in de Vita Constantini, een biografie van Constantijn uit omstreeks 340.